Natuurpunt beschermt de biodiversiteit in Vlaanderen. We zetten alles in het werk om onze planten en dieren een gezonde thuis te bieden in sterke ecosystemen. We beheren 500 natuurgebieden, breiden ze uit en wegen op het beleid om de druk op onze natuur te verminderen. En dat is broodnodig, want de biodiversiteit gaat razendsnel achteruit.
Wat is biodiversiteit?
Biodiversiteit is het complexe netwerk van alle leven op aarde. Hoe meer planten, dieren, zwammen, bacteriën en andere organismen, hoe hoger de biodiversiteit. Daarnaast gaat het ook over het aantal genetische variaties per soort en de ecosystemen waarin al deze soorten leven.
De biodiversiteit wordt meestal bekeken voor een bepaalde regio, zoals per land of per natuurgebied. Neem bijvoorbeeld Averbode Bos & Heide. In totaal werden daar al 5.790 planten, dieren en paddenstoelen waargenomen en ingegeven op waarnemingen.be. Een enorm aantal, al leven er allicht nog duizenden andere organismen die nog niet zijn opgemerkt.
Om de biodiversiteit in te schatten kijken we ook naar het aantal exemplaren per soort. In 2018 werd de zeldzame harkwesp voor het eerst gezien in Averbode Bos & Heide. Het ging maar over enkele wespen en het was dus nog een kwetsbare groep met weinig genetische variatie. Zes jaar later voelt de harkwesp zich helemaal thuis op de Averboodse heide en vliegen er honderden of misschien zelfs duizenden harkwespen rond. Er leeft, zoals dat heet, een sterke populatie met veel genetische varianten. Dat maakt een populatie veerkrachtiger/sterker voor bedreigingen zoals de uitbraak van een ziekte. De biodiversiteit is dus sterk toegenomen.
Tot slot kijken we naar de ecosystemen (leefgebieden) waarin al die planten en dieren leven. Dan gaat het ook over de bodem, de temperatuur en de aanwezigheid van water. Die vormen samen met alle planten en dieren een samenhangend systeem. In Averbode vind je veel verschillende natuurtypes (habitats): droge en natte heide, dennenbos, gemengd loofbos en voedselarme vennen. Het is een erg biodivers natuurgebied met een zeer gevarieerd ecosysteem.
Biodiversiteit in cijfers
Hoeveel soorten leven er op aarde? Het lijkt in deze tijden van instant verkrijgbare informatie bijna ondenkbaar dat we dat nog niet weten, maar de waarheid is dat we nog maar een fractie van alle soorten beschreven hebben. De IUCN houdt het jaarlijks bij en de teller staat op ongeveer 2,16 miljoen soorten die beschreven zijn. De schatting voor het totaal aantal soorten op aarde loopt uiteen van enkele miljoenen tot miljarden. Vooral voor het microscopisch kleine leven zoals bacteriën lopen de schattingen sterk uiteen. Op de aarde leven naar schatting 12 miljoen soorten planten en dieren.
Een groot deel van de biodiversiteit op onze planeet is nog niet bekend. Wetenschappers ontdekken nog steeds nieuwe planten- en diersoorten. In Vlaanderen wordt het aantal soorten geschat op zo’n 36.000, waaronder meer dan 1.400 planten, 500 mossen, meer dan 4.000 zwammen, 170 broedvogels, 20 amfibieën en reptielen, 66 zoogdieren, 80 vissen en wellicht zo’n 20.000 soorten insecten.
20.000 insecten
500 mossen
80 vissen
4.000 zwammen
170 broedvogels
20 amfibieën en reptielen
1.400 planten
66 zoogdieren
Waarom is biodiversiteit zo belangrijk?
Een blokkentoren in balans
Planten, dieren en andere organismen zijn afhankelijk van elkaar. Hoe meer soorten en hoe meer verbindingen, hoe stabieler een gebied is. Het kan dan beter om met verandering. Stel dat de klimaatverandering een vlindersoort lokaal doet uitsterven. Als er genoeg andere insecten zijn, dan hebben de vogels nog steeds voldoende te eten en blijft het systeem overeind. Zie het als een blokkentoren: met het weghalen van één blokje zal de toren niet instorten, maar als er meer en meer blokjes weggehaald worden, zal de toren omvallen.
Biodiversiteit is ook onze levensverzekering. We hebben de natuur nodig voor voeding, energie, medicatie, vers water, afbraak van afval, enzovoort. We hebben al die levensvormen nodig om zelf te kunnen overleven. Kortom, de biodiversiteit beschermen betekent ook onszelf beschermen.
Kemphaan - Status: Ernstig bedreigd
Hoe gaat het met de biodiversiteit?
De wereld kent momenteel de zesde grote extinctiegolf in haar lange geschiedenis van miljoenen jaren. De laatste 50 jaar is er heel veel natuur verloren gegaan. We verliezen planten en dieren aan een tempo dat tien tot honderd keer hoger ligt dan normaal. Kortom, we zitten in een grote biodiversiteitscrisis.
-73%
Sinds 1970 is de populatiegrootte van vissen, vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen wereldwijd met 73% gedaald.
- 1.000.000
Zonder drastische koerswijzing zijn de komende decennia 1 miljoen soorten planten en dieren met uitsterven bedreigd.
28,8%
In Vlaanderen is voor 3.671 soorten een Rode lijst opgemaakt. Daarvan is 28,8% ernstig bedreigd, bedreigd of kwetsbaar.
Rode Lijst?
Biodiversiteit in Vlaanderen
Niet alleen in het Amazonewoud verliezen we natuurlijke rijkdom, ook hier in Vlaanderen. Maar liefst 28% van onze planten en dieren is kwetsbaar of bedreigd. Hun populaties zijn de afgelopen decennia sterk achteruitgegaan of hebben een kritisch minimum bereikt, waardoor de soorten in hun voortbestaan bedreigd worden. Van de 75 dagvlinders die hier voorkwamen, zijn er ondertussen al 25 regionaal uitgestorven. En van veel planten en dieren zijn de aantallen gekelderd. Zo zijn er 50% minder insecten dan 50 jaar geleden. Van onze akker- en weidevogels blijft nog slechts een fractie over.
7% van de soorten in Vlaanderen is regionaal uitgestorven. 28% is (ernstig) bedreigd of kwetsbaar. Hun populaties zijn de afgelopen decennia sterk achteruit gegaan of hebben een kritisch minimum bereikt, waardoor de soorten in hun voortbestaan bedreigd worden.
Bron: Natuurrapport 2020 - INBO
Drie dieren die in Vlaanderen met uitsterven bedreigd zijn:
Studiewerk Natuurpunt
Natuurpunt houdt de vinger aan de pols van de natuur. Cijfers en kennis over de natuur zijn immers de basis voor de bescherming van onze planten en dieren. Natuurpunt Studie werkt hiervoor samen met burgers, actieve vrijwilligers en thematische werkgroepen. In de databank waarnemingen.be wordt de biodiversiteit in Vlaanderen nauwkeurig in kaart gebracht.
Natuuramnesie: ons natuurbeeld verandert
Vroeger was de kievit een veel voorkomende vogel in Vlaanderen, nu is hij een zeldzaamheid geworden. Vroeger fladderden er vlinders met honderden in het landschap, nu zijn we al blij als we er een aantal samen op een vlinderstruik zien zitten. Het beeld dat we van de natuur hebben, verandert voortdurend.
Kievit - Status: Bedreigd
Oorzaken biodiversiteitsverlies
Hoe komt het toch dat het zo slecht gaat met onze biodiversiteit? Vooral de laatste 50 jaar is de natuur er sterk op achteruitgegaan. De ruimte die we als mens innemen om te wonen en te werken is te groot. Met slechts 8% beschermde natuur is Vlaanderen de natuurarmste regio van Europa. En de natuur die overblijft staat onder grote druk.
De talrijke oorzaken kan je samenvatten in de vijf V’s:
- Verkaveling: nog steeds verdwijnt er dagelijks zo’n 5 hectare natuur (ca. 7 voetbalvelden!) onder onder het beton.
- Versnippering: Bijna 90% van onze natuurgebieden is kleiner dan 1 hectare (100 x 100 meter). Een dier botst in Vlaanderen om de 300 meter op een weg.
- Verontreiniging: een overdaad aan stikstof, pesticiden, mest en forever chemicals vervuilen onze bodem, lucht en waterlopen.
- Verandering: de klimaatverandering brengt de natuur in de war. Vooral de lange droge periodes wegen zwaar voor de vele planten en dieren die van water afhankelijk zijn.
- Verovering: invasieve exoten zoals de Japanse duizendknoop of de stierkikker concurreren veel van onze kwetsbare planten en dieren weg.
Wilde zoogdieren vormen minder dan 0,1% van de totale biomassa aan zoogdieren in Vlaanderen.
Bron: Natuurrapport 2020 - INBO
Resultaat: Natuur in slechte staat
Er blijft weinig natuur over. Zo’n 10% van Vlaanderen is bos, de biodiversiteit doet het daar nog relatief goed. Heide, moeras en duinen moeten het stellen met minder dan 1%. De vele planten en dieren die enkel daar kunnen overleven hebben het moeilijk.
Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) stelt vast dat veel ecosystemen in Vlaanderen niet gezond zijn. Slechts 3 van de 44 habitats die Europees beschermd zijn, hebben een ‘gunstige staat van instandhouding’. Daarmee prijken we op de allerlaatste plaats van de 27 Europese landen. Al gaat de toestand er in de helft van de habitats wel op vooruit, door het harde werk van de vele natuurbeschermers.
Moerasparelmoervlinder - Status: Regionaal uitgestorven
Bron: Natuurrapport 2020 - INBO
Bron: Natuurrapport 2020 - INBO
Wist je dat
Oplossingen
De biodiversiteit dendert achteruit, ook hier in Vlaanderen. Toch is Natuurpunt ervan overtuigd dat we de curve tegen 2030 kunnen ombuigen, van natuurverlies naar natuurwinst.
We zetten in op zes recepten om de biodiversiteitscrisis te keren.
Natuurgebieden uitbreiden
Natuurgebieden verbinden
De natuur doeltreffend beheren
De milieudruk verminderen
>>
De klimaatverandering afremmen
>>
De natuur versterken in landbouwgebied en steden
>>
Biodiversiteit en klimaat: twee kanten van dezelfde medaille
De natuur redden is essentieel om het klimaat te redden en omgekeerd. De twee zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De klimaatverandering weegt zwaar op sommige soorten, vooral op die planten en dieren die zich minder snel kunnen verspreiden, zoals de heikikker of het gentiaanblauwtje. Eén op de drie boomsoorten is wereldwijd bedreigd. Andersom helpt de natuur om klimaatverandering tegen te gaan (= mitigatie): bomen, grassen, plankton … slaan massaal veel CO2 op. Bovendien is de natuur ons beste middel om de grillen van het veranderende klimaat op te vangen (= adaptatie). Vooral natte natuur (zoals natte graslanden, venen, moerassen en moerasbossen) kan extreme regenval opvangen, water voorzien in tijden van droogte en verkoeling bieden op hete dagen. De klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis lossen we dus best samen op.
Natuur in je mailbox
Natuurherstel werkt: op naar 30%
Overal in Vlaanderen bewijzen de Natuurpunters dat het kan: de natuur herstellen en planten en dieren een boost geven. Er is dus hoop. Op de internationale biodiversiteitstop van Montreal in 2022 spraken de Verenigde Naties af om 30% van de aarde voor de natuur te beschermen tegen 2030. De Natuurherstelwet zet die lijn uit in Europa, met bindende doelen voor elke lidstaat. Natuurpunt heeft het vrijwilligersnetwerk, de expertise en de ervaring om een stevig stuk van het natuurherstel in Vlaanderen te realiseren, met de hulp van burgers en bedrijven. Samen kunnen we de curve ombuigen van natuurverlies naar natuurwinst.
Beleid voor biodiversiteit
Met de steun van haar 125.000 leden probeert Natuurpunt het milieubeleid in de juiste richting te sturen, zowel op lokaal, Vlaams, Belgisch als Europees niveau. Dat doen we in de eerste plaats door de beleidsmakers goed te informeren en ze concrete, haalbare maatregelen voor te stellen. [voorbeeld geven van een verwezenlijking op deze manier: bv. Blue Deal of iets rond pesticiden?]
Enkel als constructief overleg niet werkt en de rechten van de natuur flagrant geschonden worden, kiezen we voor de juridische weg. De Europese wetgeving dient vaak als juridisch kader. Heel wat waardevolle stukken natuur in Vlaanderen zijn beschermd volgens de Vogel- en Habitatrichtlijn, de zogenaamde Natura 2000-gebieden. Daarvoor gelden strikte regels, ook bijvoorbeeld voor stikstof. De rechter oordeelde dat de stikstofuitstoot van een megakippenstal in Kortessem te groot zou zijn voor zo’n natuurgebied in de buurt en vernietigde de vergunning. Zo is de bal aan het rollen gegaan in het stikstofdossier. In 95% van de gevallen komt het echter niet zo ver en boeken we samen met de andere actoren vooruitgang voor de biodiversiteit zonder juridische strijd.
Conclusie
- Het gaat niet goed met de biodiversiteit in de wereld en in Vlaanderen: aan een veel te hoog tempo verliezen we planten en dieren.
- De oorzaken zijn gekend: er gaat te veel natuur verloren en de overgebleven, versnipperde natuur kreunt onder de vervuiling, de klimaatverandering en de invasieve exoten.
- Om de neerwaartse curve om te buigen moeten we de natuur herstellen en de druk op de natuur verlagen: de Europese natuurherstelwet helpt ons om dat doel te bereiken.
Eikelmuis - Status: Bedreigd
Wat kan jij doen voor de biodiversiteit?
Samen voor meer natuur
Meer weten over biodiversiteit
De televisiereeks Onze Natuur geeft een prachtig beeld van onze biodiversiteit. De 7de aflevering van de reeks geeft een goed beeld van onze impact op de biodiversiteit.
Ontvang nieuws over onze natuur en activiteiten rechtstreeks in je mailbox.
Abonneer je op onze nieuwsbrief